Zonder veroordeling vast – Julian Assange begint aan vijfde jaar cel

Op dinsdag 11 april was het vier jaar geleden dat WikiLeaks oprichter Julian Assange door de Britse politie uit de Ecuadoraanse ambassade in Londen werd gesleurd en diezelfde dag in Southwark Crown Court werd voorgeleid. In een tijd waarin overheden kritische burgers graag de mond snoeren, is zijn lot beangstigend. Toch is er hoop: de bewustwording over dit onrecht neemt weer toe.

Vijftig weken gevangenisstraf, luidde het vonnis, dat twee weken later, in april 2019, werd uitgesproken. Het was een van de zwaarste straffen die iemand voor het schenden van zijn borgtocht kan krijgen, in het Verenigd Koninkrijk. Gewoonlijk volstaat een boete. De 50 weken zijn al jaren om. Assange gaat zijn vijfde jaar in als politieke gevangene en wacht op toestemming van het gerechtshof om in hoger beroep te gaan tegen de uitleveringseis van de Verenigde Staten. Dit verzoek diende Assange eind juni 2022 in; een datum voor de uitslag werd niet gegeven.

De VS verlangen de uitlevering van Assange, vanwege het publiceren van miljoenen pagina’s aan door klokkenluiders gelekte informatie – onder andere over door de VS gepleegde oorlogsmisdaden in Afghanistan en Irak. Daaruit bleek dat Amerikaanse soldaten hun wapens niet uitsluitend op militaire doelen richtten, zoals officieel beweerd werd, maar dat kleine groepen ongewapende burgers in koelen bloede, als was het een spel, doodgeschoten werden. Het ging om slechts een paar burgers per keer, maar bij elkaar opgeteld, betekende het miljoenen civiele doden, waaronder vele kinderen.

WikiLeaks was ten tijde van zijn oprichting in 2006 de geniale oplossing voor een steeds groter wordend probleem voor journalisten en krantenuitgevers: ”Hoe garandeer je de anonimiteit, en dus de veiligheid, van informanten en bronnen?” De toenemende reikwijdte en bevoegdheden van geheime diensten maakten dat klokkenluiders en tipgevers steeds voorzichtiger werden en minder onthulden. WikiLeaks garandeerde die anonimiteit en veiligheid door een infrastructuur van internationale servers en ingewikkelde versleutelingen te bieden, en nam individuele mediakanalen die taak uit handen. WikiLeaks werd een veilige brievenbus voor klokkenluiders en een schatkist aan originele documenten , en niet alleen voor de media – ook iedere burger had vrij toegang tot de bronnen.

Omdat een uitgever volgens Amerikaans recht niet voor het publiceren van feiten veroordeeld kan worden (het recht op persvrijheid, zoals verwoord in het Amerikaanse ‘First Amendment’ van ‘The Bill of Rights’), zochten de VS naar door Assange gepleegde strafrechtelijke misstappen. Die bleken niet te vinden, waarop de VS, in samenwerking met Zweden, een misdrijf fantaseerden en Assange in november 2010 aangeklaagd werd voor het verkrachten en aanranden van twee Zweedse vrouwen. De aanklacht achtervolgde Assange meer dan zes jaar.

De media, waaronder The New York Times en de Britse Guardian, kranten waarmee Assange voorheen innig had samengewerkt en die nota bene op basis van hetzelfde bewijsmateriaal artikelen over dezelfde oorlogsmisdaden hadden gepubliceerd,
werkten een decennium lang mee aan de karaktermoord van Assange. Zij werden niet aangeklaagd. In mei 2017 stelde Zweden dat de zedendelictenzaak verjaard was, maar in werkelijkheid was er noch aanklacht, noch bewijs, zoals VN speciaal- rapporteur Nils Melzer in 2019 op basis van zijn eigen onderzoek aantoonde. Het schenden van de borgtocht had met de verkrachtingszaak te maken. Assange, die in afwachting van de rechtszitting huisarrest kreeg opgelegd, vreesde dat als hij zou worden uitgeleverd aan Zweden, hij vrijwel direct doorgestuurd zou worden naar de VS. De laagdrempeligheid van het uitleveringsverdrag dat Zweden met de VS had, was hem bekend. Omdat Zweden weigerde te garanderen dat hij niet aan de VS zou worden uitgeleverd, snelde een vermomde Assange in augustus 2012 op een motorfiets naar de Ecuadoraanse ambassade om asiel aan te vragen.

Zodra Assange zeven jaar later, op 11 april 2019 uit de ambassade werd ontvoerd, dienden de VS officieel een uitleveringsverzoek in op basis van de Espionage Act, een anti-spionage wet uit 1917, die ingesteld werd om ondermijners van het leger, tijdens de Eerste Wereldoorlog, te berechten. De vrijheid van meningsuiting, evenals de (grond)wettelijkheid, is bij de uitleg van de wet altijd een heikel punt geweest. Maar niet eerder is de Espionage Act op een uitgever toegepast. Om de spionage-aantijgingen handen en voeten te geven, droegen de VS opnieuw een verzonnen misdrijf aan: Assange zou de klokkenluidende militair Chelsea (voorheen Bradley) Manning hebben geholpen bij het hacken van geheime informatie – de grootste veiligheidsdienstenlek in de geschiedenis van de VS. Het bewijs voor Assange’s hack-medeplichtigheid kwam van een voormalige WikiLeaks vrijwilliger. Die zegde de FBI toe, in ruil voor het ontlopen van gevangenisstraf voor diens pedofiele overtredingen, tegen Assange te getuigen. De deal met de FBI hield niet lang stand; in 2021 verklaarde de ‘getuige’ in een IJslandse krant dat hij gelogen had.

Wereldwijd zijn er vele journalisten die opgepakt en vastgezet worden omdat zij over de misdaden van overheden, multinationals, en andere organisaties schrijven, en hun aantal groeit. Wat de zaak van Assange anders maakt, zijn de implicaties die zijn uitlevering voor iedere burger heeft. De Espionage Act staat een verdachte niet toe zichzelf te verdedigen. Wie bijvoorbeeld in bezit is van geheim materiaal – ook al weet de verdachte niet dat hij dat materiaal in huis heeft, en ook al heeft hij het de geheime documenten niet gelezen – is volgens deze wet schuldig. Omstandigheden gelden gewoonweg niet.

In een tijd waarin overheden kritische burgers graag de mond snoeren, of het liefst uit de samenleving verwijderen, is de precedentwerking die van het toepassen van de Espionage Act op Europese burgers uitgaat, beangstigend. Framen is inmiddels een beproefd wapen en een geheim document bij iemand door de ‘brievenbus’ schuiven om die persoon vervolgens te ‘betrappen’, is in 2023 veel minder onvoorstelbaar dan dat het in 1983 zou zijn geweest.

Assange hangt bij uitlevering een gevangenisstraf van 175 jaar boven het hoofd, in een gevangenissysteem dat in Europa als inhumaan geldt. Intussen lopen de echte oorlogsmisdadigers nog altijd vrij rond en is zelfs Chelsea Manning alweer op vrije voeten. Maar de man die zich inzette voor een samenleving van goed geïnformeerde burgers, omdat hij geloofde dat dat tot een vreedzamere, gebalanceerde wereld zou leiden, die zit nog altijd, zonder veroordeling, vast.

En toch – dankzij de zogenaamde pandemie, de dreigende Reset en ander vreselijks, hebben de afgelopen jaren voor Assange een enorme toename in de aandacht voor zijn zaak gebracht. Was Assange lang een roepende in de woestijn die waarschuwde voor de vergaande burgerbespieding door veiligheidsdiensten, nu zien heel veel mensen dat gevaar. Ook is duidelijk geworden wat Assange bedoelde, toen hij zei dat burgers vrijwel altijd een oorlog in gelogen moeten worden, omdat de mensen veel liever in vrede leven.

In de laatste paar dagen, weken en maanden hebben Amerikaanse beleidsmakers, Brailiaanse Senatoren en Kamerleden, Australische, Britse, en Duitse politici, internationale kranten, journalisten- en mensenrechtenorganisaties zich uitgesproken voor Assange. Het aantal speeches en interviews over Assange neemt gestaag toe en via zijn tientallen concerten brengt ex-Pink Floyd zanger-musicus Roger Waters Assange weer naar de voorgrond. Zolang de totalitaire spelers niet in paniek raken en ze de uitlevering van Assange niet ineens versnellen, lijkt de groeiende bewustwording en het streven naar waarheid en gerechtigheid, de enige sleutel tot Assange’s bevrijding.

Dit artikel verscheen eerder in De Andere Krant van 15 april 2023