Psyops zijn volgens de Navo “geplande activiteiten waarbij gebruik wordt gemaakt van communicatiemethoden en andere middelen (…) om percepties, houdingen en gedrag te beïnvloeden, waardoor de verwezenlijking van politieke en militaire doelstellingen mogelijk wordt gemaakt”, schrijft Van den Bos. Een conventie bij deze van oorsprong militaire strategieën, ook wel oorlogvoering tegen de collectieve geest genoemd, is dat deze niet mogen worden ingezet tegen de eigen bevolking. Vele overheden, zo ook de Nederlandse, trekken zich daar volgens de data-onderzoeker niks van aan.

In coronatijd is dat voor veel mensen aan de oppervlakte zichtbaar geworden. Van den Bos geeft in zijn nieuwste blog, Psyops en gedragsbeïnvloeding, op basis van vrijgekomen Wob-documentatie zoals interne rapportages, memo’s en e-mail- en whatsappverkeer een inkijkje in de strategieën achter de gedragsbeïnvloeding. Hij schrijft dat er vlak voor belangrijke beleidswijzigingen in de diverse reguliere media, vaak nagenoeg synchroon, nieuwsberichten, polls en proefballonnetjes verschijnen. Ook zogenaamde ‘witte jassen’, experts die het vertrouwen van het grote publiek moeten winnen, worden naar voren geschoven om de opinie te beïnvloeden. Dat is allerminst toeval. Het is een grondig voorbereide psychologische operatie, oftewel een psyop.

Prominent voorbeeld van zo’n psyop is de introductie van de avondklok in coronatijd, op 23 januari 2021. Ambtenaren waren zeker sinds de zomer van 2020 al aan het broeden op deze maatregel, waarvan al bekend was dat de juri­dische basis wankel was, zo blijkt bijvoorbeeld uit annotatie van het directeurenoverleg covid-19 waarin een ambtenaar schrijft dat er een “groot juridisch risico kleeft aan het invoeren van nieuwe maatregelen via noodverordeningen”. Dus moest eerst goed gepeild worden hoe het publiek zou kunnen reageren. In de weken voorafgaand aan deze omstreden maatregel, verschenen er bij diverse nieuwsverspreiders, zoals de kranten van DPG Media, peilingen met stellingen als ‘Avondklok? Graag zo snel mogelijk’ en ‘Prima als die avondklok er nu snel komt’. Van den Bos constateert dat de polls zeer tendentieus geformuleerd zijn, met als doel om de geesten rijp te maken voor wat er zou ­komen én om de sentimenten (via sociale media) te peilen. “Sentimenten worden gemeten, gecategoriseerd, geprioriteerd en vormen zo de basis voor de verdere strategie”, aldus de data-analist. Op basis van die verzamelde gegevens kan er worden bijgestuurd. Deze methode heet de ‘feedbackloop’.

Bij de avondklok had het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC), dat werd aangestuurd door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), een belangrijke rol in het maken van de zogenaamde sentimentanalyses, die aan de basis staat van de feedbackloop. “Zo’n analyse is een gedetailleerde duiding van de onderwerpen in het nieuws in relatie tot de sentimenten die dit oproept bij burgers”, aldus Van den Bos. Het LIMC kwam niet lang daarna in opspraak, omdat bleek dat de dienst in het geheim, zonder mandaat op grote schaal informatie over burgers had verzameld. Minister van Defensie Ank Bijleveld (CDA) liet weten dat het een experiment betrof en dat het LIMC sinds 2020 niet meer werkzaam is, maar zij deelde drie maanden na de veelbesproken rechtszaak over de avondklok van Viruswaarheid op 16 februari 2021 opnieuw een sentimentenanalyse. Van den Bos acht de kans groot dat LIMC onder de radar gewoon is doorgegaan. In 2022 volgde er opnieuw een analyse rond de tijdelijke wet cyberoperaties.

De genoemde feedbackloop is slechts een onderdeel van de geavanceerde psyop-techniek die bekend staat als Behavioural Dynamics Methodology (BDM). Met deze methodologie wordt het gedrag van bevolkingsgroepen grondig geanalyseerd, waarna er producten – zoals kranten, posters, folders, radio- en tv-programma’s – worden ontwikkeld. Deze producten worden vervolgens ingezet en geanalyseerd, om daarna in verbeterde vorm opnieuw te gebruiken, totdat het doel is bereikt. BDM is in het verleden met succes ingezet in Irak om sympathie op te wekken voor de motieven van het Westen en bij een politieke campagne in Trinidad en Tobago om zwarte burgers te ontmoedigen te gaan stemmen. Tegenwoordig maken onder meer de Belgische, Franse, Amerikaanse, Spaanse en Nederlandse overheid gebruik van BDM om de eigen bevolking te manipuleren. “Met de komst van internet en sociale media hebben de autoriteiten een gegevensbron in handen gekregen waarmee de informatie verkregen uit de feedbackloop verrijkt kan worden en nader ingezet kan worden. BDM is een doorontwikkelde versie van een psyop. Nederlandse militairen zijn geschoold in deze BDM-tactieken”, stelt Van den Bos.

Bij de introductie van het corona toegangsbewijs (CTB) is de methode ook ingezet. Opnieuw was er sprake van een campagne vol polls en boude, extreem polariserende stellingen. Ongevaccineerden kregen de schuld van de repressieve coronamaatregelen die nog golden, terwijl beleidsmakers die de regels hadden bedacht al lang wisten dat gevaccineerden net zo goed het virus verspreidden. EenVandaag meldde desalniettemin: “Geduld van gevaccineerden is op: zeven van de tien willen specifieke maatregelen voor ongevaccineerden”. Trouw kopte: “Lockdowns voor ongevaccineerden. Europese corona-aanpak richt zich steeds meer op vaccinweigeraars”. Van den Bos: “Ook hier hadden wij te maken met een zorgvuldige campagne waarin de media een hoofdrol vervulden om de geesten rijp te maken en de feedbackloop van de sentimenten te voeden”. De data-analist publiceerde op zijn Substack documenten waaruit blijkt dat het AD en De Volkskrant zijn bewogen om de sentimenten te voeden. In een memo over de invoering van de wet cyberoperaties, een andere psyop, stelt een ambtenaar dat “het sentiment in de media voortdurend wordt gemonitord, zodat constant de afweging gemaakt kan worden om bij te sturen met mediaoptredens”.

Volgens Van den Bos is het zeer bedenkelijk dat de reguliere media “grote bereidwilligheid tonen om zich te schikken naar de uitkomsten van de sentimentenanalyses”. Daaruit blijkt volgens hem dat de meeste media in Nederland niet onafhankelijk opereren. “De coronaperiode heeft ons geleerd dat het Nederlandse medialandschap vrijwel zonder uitzondering de beleidsmakers steunt”. Het publiek zou zich moeten realiseren dat de overheid nooit controle mag uitoefenen over de media, zoals in Nederland in toenemende mate het geval is, vindt hij.

De data-analist stelt dat er voor de bevolking maar één manier is om niet in de valstrik van deze psyops te trappen: door er bewust van te zijn en daarnaar te handelen. “Of het nou gaat om woke-gedachtegoed, klimaat, stikstof, Nord Stream, Oekraïne, Israël of andere ophef, ze tonen allemaal hetzelfde patroon. Er wordt bij BDM niet voor niets gesproken van een niet-dodelijk wapen dat voorheen alleen door krijgsmachten werd gehanteerd tegen vijandige partijen. Ze zijn met het psyop-wapen in staat het objectieve redeneringsvermogen en gedrag van de burgers te beïnvloeden”, aldus Van den Bos.

Hoewel de westerse overheden China en Rusland ervan beschuldigen, maken ze zelf ook op grote schaal gebruik van bots en trollenlegers. Uit Wob-documenten in het bezit van Cees van den Bos blijkt dat NCTV werkt met ‘avatars’. In haar periode als minister van Justitie kreeg Minister Dilan Yeşilgöz-Zegerius (JenV) hier Kamervragen over. Ze ontkende het gebruik van nepaccounts door de veiligheidsdienst niet. Trollen zijn socialemedia-accounts die bestuurd worden door een algoritme. Een bot deelt en hergebruikt bestaande berichten om de publieke opinie te manipuleren. Met een botnet kan dit op grotere schaal. Gevolg: een onderwerp of bericht kan veel populairder lijken dan het in werkelijkheid is. Ook het fenomeen factchecken wordt door de overheid manipulatief gebruikt.Psyop-eenheden maken zich erg druk om desinformatie. Berichten of meningen die zorgvuldig opgebouwde narratieven bedreigen, worden geanalyseerd door zogenaamde factcheckers. Kenmerkend voor factcheckers is dat zij zonder uitzondering alleen kritisch zijn op informatie die de overheidsnarratieven in gevaar kan brengen en nooit kritisch zijn op onderwerpen die de overheid, al dan niet via de mainstreammedia, propageert. “Factcheckers zijn dan ook niet onafhankelijk en dat blijkt uit de Wob-documenten. Op de ministeries worden factchecks ook altijd als waarheid beschouwd”, besluit Van den Bos. Zijn uitgebreide analyse is te lezen op: bomenenbos.substack.com/p/psyops-en-gedragsbeinvloeding