Overheid kondigt extra maatregelen aan tegen desinformatie
De overheid gaat desinformatie die zaken als verkiezingen of de keuze rond vaccinaties kunnen beïnvloeden, krachtiger bestrijden met tal van maatregelen. Ook buitenlandse, pro-Russische beïnvloeding die de steun aan Oekraïne kan ondermijnen valt hieronder. Daarnaast zal de overheid het narratief van een kwaadaardige elite dat de democratische rechtsstaat ondermijnt, bestrijden. De Europese digitaledienstenverordening (DSA) is hierbij van belang, maar ook binnenlandse organisaties zoals NCTV, Benedmo en initiatieven rond mediawijsheid. Dit blijkt uit een brief van 17 juni van staatssecretaris Alexandra van Huffelen en minister Hugo de Jonge van koninkrijksrelaties, waarmee het demissionaire kabinet op de valreep tracht door te regeren.
Twee weken nadat internationale journalisten op de Bilderberg conferentie aanwezig waren als deelnemer om onder meer van gedachte te wisselen over AI, en kort nadat Ursula von der Leyen met haar idee kwam van een Democratische schild tegen desinformatie voor haar herverkiezingscampagne, komt de regering met een brief van 17 juni jl. over verdere invulling van het beleid rond desinformatie. Ze maken zich zorgen: “De verspreiding van desinformatie, uit zowel binnen- als buitenland, vormt een groot risico voor het vrije en open debat. Dit debat is cruciaal voor het functioneren van onze democratische rechtsstaat”
In 2017 nam het kabinet voor het eerst maatregelen tegen desinformatie. In december 2022 is deze inzet herzien en nu geven van staatssecretaris Alexandra van Huffelen en minister Hugo de Jonge van koninkrijksrelaties daar op de valreep van het gevallen kabinet daar verdere invulling aan op vier aandachtsgebieden rond de risico’s van de verspreiding van desinformatie:
- Cruciale democratische processen, waaronder verkiezingen
- Volksgezondheid, waaronder mentale gezondheid en vaccinaties
- Sociale en maatschappelijke stabiliteit
- Inzet op het gebied van (internationale) veiligheid en stabiliteit”
Deze maatregelen zijn in te delen in drie groepen:
- Maatregelen om verspreiders en verspreiding van desinformatie aan te pakken:
- Maatregelen om de weerbaarheid van burgers te versterken
- Kennisontwikkeling van de problematiek en effectieve aanpak van desinformatie
Zorgen
De regering maakt zich ten eerste zorgen over door Artificiële Intelligentie
(AI) gegenereerde content, het maken van beelden en teksten van mensen en
situaties die niet bestaan, die online geplaatst wordt. Jongeren zien nieuws
met name online en is daarmee een kwetsbare groep volgens de briefschrijvers
Ten tweede
kan de roerige geopolitieke situatie invloed hebben op cruciale politieke
processen zoals de verkiezingen. De Eu noemt dit FIMI: Foreign Information
Manipulation Interference. Of wel Buitenlandse interferentie van informatiemanipulatie. Ook kan
dit gevolgen hebben voor Nederland als het in het buitenland plaatsvindt,
bijvoorbeeld bij partnerlanden en multilaterale instituties. Concreet noemen de
schrijvers van de brief pro-Russische netwerken van accounts die de steun aan
Oekraïne zouden ondermijnen. “Het European Digital Media Observatory (EDMO)
heeft onderkend dat dit netwerk in omvang toeneemt” Maar ook vermeldt de brief
dreiging uit China waarbij parlementsleden zouden worden misleid met behulp van
AI, ontdekt door het Canadese Citizenslab
Maar ook internationale belangen van onder meer Nederland zouden worden
bedreigd door het pro-Russische Africa Initiative
Wat betreft het binnenland melden AIVD, de NCTV en de Nationale Politie dan nog de dreiging die uitgaat van de verspreiding van een vijandbeeld van een internationale kwaadaardige elite die uit zou zijn op onderdrukking slavernij en moord. “Dergelijke vijandbeelden kunnen mensen aanzetten tot extremistische handelingen als opruiing, huisbezoeken, bedreigingen en zelfs geweld.” Dit zou dan weer het vertrouwen in de Trias Politica aan en in de traditionele media en de wetenschap verlagen. Met name noemen de briefschrijvers Russische invloeden die hierachter zouden zitten. Niet genoemd is dat hier al tegen opgetreden wordt in de vorm van een veroordeling van FvD kamerlid Gideon Vermeijeren voor opruiing.
Ten derde het laatste genoemde gebied waarop dit invloed zou hebben is de gezondheidszorg. Mensen halen minder vaak informatie bij het RIVM, jeugdzorg en ziekenhuizen en meer uit andere mogelijk onbetrouwbare bronnen. “Op internet en sociale media is veel desinformatie over vaccinaties te vinden en soms is het lastig de juiste- van de onjuiste informatie te onderscheiden. Dit maakt de verspreiding van desinformatie over vaccinaties één van de drie waarschijnlijke hoofdredenen van de dalende vaccinatiegraad. Dit kan onnodig lijden en in het ergste geval zelfs onnodig overlijden tot gevolg hebben.”
Maatregelen
De briefschrijvers proberen de Nederlanders gerust te stellen wat betreft het
waarborgen van hun grondrechten “. Bij al deze stappen blijven de waarden en
grondrechten van onze rechtsstaat, zoals de vrijheid van meningsuiting en
persvrijheid, voorop staan.”
Onder deze voorwaarde volgen dan tal van maatregelen in de brief.
Meldingen van desinformatie bij social media platformen moeten serieuzer worden opgepakt. Voor het handhaven van de vrije meningsuiting moet daarnaast geschillenbeslechting beter op de social media. De DSA-artikel 21 voorziet in het certificeren van organisaties die hierop toe zien. Het ministerie van BXK wil dergelijke organisaties naar Nederland halen. “Hierbij zullen journalistiek, wetenschap en het maatschappelijk middenveld worden betrokken.” Om verwarring te voorkomen over de echtheid van content moeten AI-evaluaties mogelijk worden gemaakt en de grote platforms zullen AI dan juist moeten gaan inzetten om desinformatie tegen te gaan met behulp van chat-robots..
In de brief stellen de schrijvers dat de Europese digitaledienstenverordening (DSA) de platformen zelf verantwoordelijk maakt voor het tegengaan van desinformatie. De Digitale dienstenraad in samenwerking met de Europese commissie zal volgens de DSA een keer per jaar verslag uitbrengen aan over de voortgang van het tegengaan van desinformatie.
Samen met de Benelux Digital Media Observatory (Benedmo) geleid vanuit de universiteit Leiden door Jelle van Buren, zal de overheid werken aan verdienmodellen voor factcheckers waarbij de onafhankelijkheid van de factcheckers een voorwaarde is. Opmerkelijk is daarbij dat de brief direct daarna vermeld dat Benedmo zelf door de overheid gesubsidieerd zal worden.
Voor mediawijsheid bestaan al initiatieven zoals het project Dichterbijnieuws en isdatechtzo.nl. Toch stellen de briefschrijvers dat 48% van de Nederlanders zich zorgen maken over foutieve of misleidende informatie. Ze laten echter in het midden of dat ook van de overheid zelf zou kunnen komen.
Voor betere wetenschapscommunicatie is het Nationaal Expertisecentrum Wetenschap en Samenleving (NEWS) opgericht. Dit om de doelen en processen van de wetenschap beter over het voetlicht te krijgen en ook om de dialoog tussen de wetenschap en de burger te verbeteren. Samen met de Nieuwe Utrechtse School zal de overheid specifiek op het gebied van medische desinformatie onderzoek gaan doen en de positie van de informatie van officiële medische kanalen versterken.
Om de zorgen rond de antidemocratische narratieven weg te nemen, wil de overheid blijven samenwerken met www.isdatechtzo.nl. De overheid zelf moet kennelijk ook hun informatie verbeteren: “Instituties moeten ook feitelijke en begrijpelijk informatie verstrekken, zodat mensen zich minder tot simplificerende complotconstructies wenden.” De zogenaamde soevereinen zullen een luisterend oor moeten krijgen via lokale partners zoals burgemeesters en wethouders.
Wat betreft FIMI ten slotte, zal de overheid een brede verkenning gaan uitvoeren gericht op onder meer verkiezingsprocessen en de democratische rechtsstaat met input van de laatste Europese verkiezingen.
Rol van de overheid
Opvallend is dat deze overheidsbrief de rol van de mainstream media niet evalueert. De Noorse zelfstandige journalist Peter Sweden stelt bijvoorbeeld dat Bill Gates 319 miljoen dollar doneerde aan de media. Ook aan de BBC die een strikt geen reclame-beleid heeft volgens Verenigd Koninkrijk Parlementariër Andrew Bridgen, maar liet Bill Gates toch reclame maken voor covid-injecties. Iets dergelijks was in Nederland ook aan de hand tijdens Het Grootste Coronaspreekuur van Nederland, uitgezonden op 5 november 2020 door de NPO waaraan het college ter beoordeling van geneesmiddelen, ook meewerkte. En waarin het Lareb de bijwerkingen van corona-injecties bagatelliseerde, terwijl het nu juist de taak van Lareb is om de bijwerkingen neutraal te registreren. Dat dergelijke instituties zelf hun geloofwaardigheid hebben aangetast komt ook niet in de overheidsbrief voor. Laat staan dat de regering daar maatregelen tegen bedacht heeft.
Joris Baas